‘Ondarea plazara!´ Edizio honetako leloa ondare kulturala plazara da; edizio honetan erakunde antolatzaileak 160 dira, besteak beste Lurraldeko udalak, museoak eta talde kultural publikoak eta pribatuak eta guztira 200 jarduera aurkezten dituzte  Bizkaiko 58 udalerritan.

Ondarea Plazara!  da Ondarearen Europako Jardunaldien 19. edizioaren programaren buruan agertzen den izena; Euskara, Kultura eta Kirol Saileko diputatuak, Lorea Bilbaok, eta Ainara Martinez Matia eta Amaia Apraiz historialariek gaur goizean aurkeztu dituzte jardunaldiok.

Lorea Bilbaok azaldu du Ondarearen Europako Jardunaldiak “hilabete osoan, urrian, egiten diren era askotako jarduerak direla eta helburua herritarrak parte hartzera gonbidatzea eta `arte komunitarioak´ izenarekin ezagutzen  den ondare kulturalari duen balioa zuzkitzea dela. Komunitatearen arte horien barruan era guztietako adierazpenak  sartzen dira,  hala ludikoak nola erritualak,   bai bat-batekoak eta bai zeremonietakoak; halaber,  multzo horren barruan daude ukigarriak eta ukiezinak diren alderdiak, objektuak eta tokiak, belaunaldietan zehar  transmititu diren  eta derrigorrez kontserbatzen jarraitu behar diren  teknikak eta ezagutzak”. Diputatuak hitz egiten  jarraitu du eta honako hauek aipatu ditu: “dantzak, herri kirolak, musika eta jokoak, erromeriak, bertsolaritza, antzerki eta musika emanaldiak  ere urrian zehar Bizkaiko herri askotako plazetan aurkeztuko den errepertorio zabal horren barruan daude”.

Edizio honetan Bizkaiko Foru Aldundiak  Bizkaiko 58 udalerriren lana koordinatu du; guztira urri osoan zehar  garatuko diren doako 200 jarduera inguru programatu dira.

Programaren barruan era askotako eta  jende guztiarentzat diren jarduerak agertzen dira. Batzuen kasuan “eszenatokia” Arkeologi Museoko eta Euskal Museoko balkoiak dira eta "Balkoitik balkoira” jardueran bertsolariek bat-batean bertsoak botako dituzte balkoi horietatik. Saio hori izan da edizio honen programazioaren gaurko aurkezpenean  irudikatu dena.

Herritarrek beste era askotako jarduerekin gozatzeko aukera izango dute, adibidez  Bereterretxeren Kantoriaren eszenatoki monumental bihurtuko den Muñatones Gaztelukoarekin. Eta el Pobaleko burdinolan ingudearen eta dultzainaren soinuak tartekatuko dira melodia tradizionalak berreskuratuz.

Kanta eta kalejiradun erromeriak eta  jaiak egongo dira Amorebietata-Etxano, Getxo, Sestao  eta Bilbon.

Errepertorio horien barruan kasu askotan jokoak eta kirolak sartzen dira, hala ludikoenak diren eretan (besteak beste umeen jokoak Aulesti, Abanto-Zierbena, Getxo eta Gorliz moduko herrietan)  nola bertsio profesionalean edo federatuan. Pilota eta jokatzeko bere toki naturala, pilotalekua, edo hain tradizionalak diren lekuetan jokatzen den bola-jokoa protagonistak izango dira Berriz, Barakaldo, Gernika, Gordexola,  Karrantza  eta Ugao-Miraballesen.

Antzina santutegietara eta elizetara erromes moduan egiten ziren bide zaharrak egingo dira, Urkiolan dagoen Atxarte bezalakoa, edo Galdamesen  Urallagako kobazulo mitikoraino iristen dena, hau da, izen bera duen baseliza dagoen tokiraino. Beste ibilbide batzuek  balio sinboliko eta kultural itzeleko gailurretara eramango gaituzte, berbarako hainbeste mito eta abestiren sortzaile izan zen Gorbeia eta bere gurutze historikoraino.

Edizio honetan programaren atal garrantzitsua jaietako errituak dira, adibidez Bermeko Madalen Egunaren ingurukoak; kasu honetan teila uretara jaurtita Izaro uhartea herriarena dela gogorarazteko uztailaren 22an egiten den itsasontzien irteera tradizionala errepikatuko da. Hor ditugu, halaber,  Elorrioko Errebonbilloak eta euren alardea; Orozkoko Gaztaina Eguna; Sopelako Munarrian egiten den alorren eta soroen bedeinkapena bezalako erritual magikoak; Zallako  Zariketeko San Pedron  sorginkeriei aurre egiteko esaten diren araoak;     Galdakao  eta Gordexolako erromeriak; Muxikako Saragiaren Hileta eta Urduñako erraldoiak eta buruhandiak; edo  Zamudioko Arimen Gaua   edo Gau Baltza. Horiek guztiak urriko Ondarearen Europako Jardunaldian aurkituko ditugun proposamenetako batzuk baino ez dira.

Jai-jarduera berezia da Institutu Txinatar Japoniarrak   antolatuko duena; erakunde honek  kultura txinatarrean, japoniarrean eta euskaldunean erkideak diren txalaparten, sokatiren eta bestelako talde-adierazpen batzuen erakustaldia egingo du.

Halaber  heriotzari lotuta dauden errituak ezagutzeko aukera egongo da,   Durangaldea bezalako tokietan  70eko hamarkadara arte iraun zutenak.  Garaik andabideak eta argizaiolak eta jasarlekuak moduko objektuak ezagutu ahal izateko bisita gidatuak eskaintzen ditu. Berangok Gerra Zibilaren urte gogorretan lubakietan eta erretagoardian abesten ziren kantak eta egiten ziren jokoak ezagutzeko aukera emango digu. Eta Gorlizen, Itsas-Sanatorioaren  mendeurrena ospatzen dela aprobetxatuz, gaixo  eta osatzeko prozesuan zeuden umeen jolasak eta jokoak erakutsiko dizkigute.

Beste alde batetik, jakin dakigu jaiak eta erromeriak makina bat adierazpen artistiko eta piktorikoren  sortzaile izan direla, gure arkitekturetako hormetan eta museo eta galerietako hormak apaintzen dituzten koadroetan agertzen direnak. Adibide moduan Bilboko Itsas Museumean dagoen talde-hormairudia daukagu. Pintorea eta ontzi-modelista den Esteban Bermejok jendeak ere parte hartuta erriberako zurgintzaren gaia izango duen formatu handiko hormairudia egiteko beharrezkoak diren diseinua eta zirriborroak  prestatuko ditu.

Errepertorioak eta horien zaintza

Urriko programak, halaber, azterlanen eta inbentarioen bidez errepertorio horiek, XVIII. mendetik aurrera bildu diren herri-kantutegietatik gaur egungo argitalpen digitaletara arte,   erregistratu eta sistematizatu dituzten artxiboek, museoek, elkarteek eta taldeek egin duten lana erakutsiko du. Horrela Bizkaiko Foru Liburutegiak  adierazgarrienak diren bere kantutegietako batzuk erakutsiko ditu  eta Derion dagoen Bizkaiko  Elizaren  Histori Artxiboak bere argazki-bildumak.

Ramón Oleaga bildumazale pribatu bilbotarrak igarotako  garaietako bizkaitarren soziabilitatea erakusten duten estanpak eta mapak plazaratuko ditu. Beste alde batetik, Ugao-Miraballesen Javier García Rodrigoren artxibo partikularreko ikus-entzunezkoa proiektatuko da, udalerriko tradizioak eta ohiturak jasotzen dituena.

Aldi berean publiko interesdunak  aukera izango du lehenengoz sozietate eta klub pribatu batzuk bisitatzeko, besteak beste ehun urte dituen Club Cocherito de Bilbao eta zezenen munduari lotuta dauden bere pieza artistikoak, eta Sociedad Filarmónica  eta oraintsu berrituta dagoen bere egoitza, Fidel Iturria arkitektoak 1904an diseinatu zuena.

Errepertorio edo adierazpen kultural guztiak  testuingurua ulertzen eta interpretatzen duten objektu batzuei lotuta daude: musika-tresnak, soinekoak eta oinetakoak, piezak, atributuak eta apaingarriak, jostailuak… dira. Pieza horiek guztiak erakutsi egingo dira, batzuk kasu honetan ikusteko  zaharberrituta  eta aztertuta. Hori da, adibidez, Iparragirre bardoaren gitarrarekin egin dena Gernikan jarduera bateko protagonista izan dadin, edo  Markina-Xemeingo kaleetan erakutsiko diren dantzetako soinekoekin. Horixe bera egingo da  Urduñan ere, kasu honetan eszenatokira partitura, idazki eta musika-tresna zaharrak  aurkeztuta.

Belaunaldiz belaunaldi iraunkor bihurtu diren objektuak eta errepertorioak, jakiteak eta ezagutzak, teknikak eta gaitasunak plazaratu egingo dira jardunaldi hauetan. Aurreko horren adibide bat   Durangon eta Berriatuan entzun ahal izango diren kanpaien soinuak  dira.

Halaber, Orozko, Otxandio  eta Zeanurin, txakolin-bonbillak eta txakolina hotz edatearen artea ezagutuko ditugu; Bakion, bodega bat bisitatuko da eta ia ahaztuta dauden txakolindegiak gogoratuko dira. Balmasedan trenbideetan erabiltzen ziren lapikoetan, putxeretan, prestatutako plateren dastatze herrikoia egingo da.

Erritu eta jakite horiek guztiak plazaratzeko tokiak ere kanpainako protagonistak izango dira: Portugaletekoa bezalako musika kioskoak; Basaurikoa moduko antzokiak; Gernikako pilotalekua; Karrantzako probalekua eta zezenketak egiteko esparru batzuk, adibidez Artzentales eta Turtziozkoa eta Bilboko Vista Alegre plaza.

Une honetan derrigorrez gogoratu behar da akademia eta ikastetxeen lana, horien artean Juan Crisóstomo de Arriaga Musika Kontserbatorioarena; laster horren mendeurrena ospatuko da  eta edizio honetan bere ateak irekiko ditu bere luteria eskola erakusteko.

Jarduerak aurrez erreserbatu behar dira

Jarduerak egiteko derrigorrezkoa da aurrez erreserba egitea horien guztien antolatzaileekin emailez edo telefono bidez kontaktuan jarrita.

Datu hauek Ondarearen Europako Jardunaldiak 2019 katalogoan kontsulta daitezke, eta baita esteka honen bidez ere: www.bizkaikoa.bizkaia.eus/jep